بارداری ناخواسته از بدترین اتفاقاتی‌ست که ممکن است در زندگی مشترک یک زوج رخ دهد. خوشبختانه در دنیای امروز انسان‌ها می‌توانند با استفاده از روش‌های بسیار متنوع پیشگیری از بارداری جلوی این اتفاق نامطلوب را بگیرند و برعکس قرون گذشته در باردار‌شدن یا نشدن مغلوب طبیعت نیستند.

بعضی از روش‌های پیشگیری از بارداری مانند جراحی‌های وازکتومی و توبکتومی احتمال بارداری ناخواسته را به‌اندازه‌ای کم می‌کنند که می‌توان آن را نزدیک به صفر دانست. گذشته از این پیشرفت علم به بشر کمک کرده تا بتواند حتی در صورت عدماستفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری حین رابطه یا درصورت شکست‌خوردن آن‌ها، با استفاده از روش‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری مانع از بارداری ناخواسته شوند.

در این نوشتار به معرفی بهترین روش های جلوگیری از بارداری ناخواسته و بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی درصورت عدم استفاده از روش‌های پیشگیری خواهیم پرداخت.

بهترین روش های جلوگیری از بارداری

روش‌های پیشگیری از بارداری به‌طور کلی به دو دسته‌ی روش‌های دارویی و روش‌های غیردارویی یا روش‌های فیزیکی تقسیم می‌شوند.

در روش‌های دارویی همان‌طور که از نام‌شان پیداست با استفاده از یک دارو در یکی از مراحل بارداری اختلالی ایجاد شده و درنتیجه فرایند باروری تکمیل نمی‌‌شود.

در روش‌های غیردارویی یا فیزیکی مانع بر سر فرایند باروری نه با مصرف دارو، بلکه با استفاده از روش یا شئ‌ای فیزیکی ایجاد می‌شود. روش‌های دارویی و غیردارویی هر دو برای پیشگیری از بارداری اورژانسی هم کاربرد دارند که در ادامه بیشتر درباره‌ی آن توضیح خواهیم داد.

بهترین روش های دارویی پیشگیری از بارداری

1. استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری

قرص‌هایی که برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شوند به‌طور کلی به دو دسته‌ی قرص‌های ترکیبی (دارای دو هورمون استروژن و پروژسترون) و قرص‌های حاوی پروژسترون تقسیم می‌شوند.

قرص‌های ترکیبی خود در سه گروه تک‌فازی، دوفازی و سه‌فازی دسته‌بندی می‌شوند. قرص‌های تک‌فازی در تمامی دوره‌ی مصرف با دوز یکسان استفاده می‌شوند، دوز قرص‌های دوفازی یک بار در هر سیکل و دوز قرص‌های سه‌فازی دو بار در هر سیکل تغییر می‌کنند. قرص‌های ضدبارداری تأثیری با پیشگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی ندارند:

• قرص‌های ترکیبی

قرص‌های ال‌دی و اچ‌دی رایج‌ترین انواع قرص‌های ترکیبی در ایران هستند. هر دوی این قرص‌ها تک‌فازی هستند و دوره‌ی مصرف هر دو 21 عدد در هر سیکل است. معمولاً اولین قرص از روز اول تا پنجم پریود مصرف می‌شود و بعد از خوردن 21 قرص، مصرف قرص برای 7 روز متوقف می‌شود و بعد از 7 روز مجدداً مصرف قرص برای 21 روز بعد ادامه پیدا می‌کند و به‌همین ترتیب پیش می‌رود. معمولاً 3 تا 4 روز بعد از قطع مصرف دارو قاعدگی اتفاق می‌افتد، اما زمان بروز قاعدگی تأثیری بر روند مصرف این قرص‌ها ندارد.

قرص ال‌دی (LD) یکی از رایج‌ترین داروهای پیشگیری از بارداری ناخواسته است. این دارو از سه راه فرایند باروری را مختل می‌کند و مانع از تکمیل‌شدن آن می‌شود.

ال‌دی دارای ترکیبات استروژنی و پروژسترونی است و درنتیجه‌ی مصرف آن عمل تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و بدیهی‌ست که درصورت نبود تخمک امکان باروری وجود نخواهد داشت. گذشته از این ال‌دی مانع از انتقال تخمک بارورشده یا به‌اصطلاح لانه‌گزینی آن در لوله‌های رحمی می‌شود، عملی که برای تکمیل فرایند باروری ضروری‌ست. بنابراین حتی درصورتی‌که ال‌دی نتواند مانع از تخمک‌گذاری شود و تخمک رهاشده بارور شود، باز هم تخمک بارورشده امکان عبور از لوله‌های رحمی را نخواهد داشت.

علاوه‌براین ال‌دی با افزایش ضخامت مخاط گردن رحم از ورود اسپرم به رحم جلوگیری می‌کند. احتمال باروری درصورت مصرف صحیح قرص ال‌دی بسیار کم است. احتمال بارداری درصورت استفاده‌ی صحیح از این قرص 3 نفر از 1000 مصرف‌کننده در طول یک سال است و همین باعث محبوبیت آن شده‌است.

گفتنی است که ممکن است این قرص در افراد مبتلا به میگرن و افراد سیگاری، به‌ویژه در سنین بالای 35 سال، باعث بروز مشکلات مغزی شود و بهتر است این دسته‌افراد از سایر قرص‌ها و روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند.

اما قرص اچ‌دی (HD) نسبت به ال‌دی هورمون‌های بیشتری دارد و به‌خاطر عوارض جانبی نامطلوب معمولاً توصیه نمی‌شود. قرص‌های ال‌دی و اچ‌دی از ابزارهای رایج پیشگیری از بارداری ناخواسته به‌صورت اورژانسی هستند و از این نظر بر سایر روش‌های دارویی پیشگیری از بارداری برتری دارند.

• قرص‌های حاوی پروژسترون (فاقد استروژن)

افراد مبتلا به میگرن و سیگاری‌ها، به‌ویژه بعد از 35 سالگی، افرادی که به بیماری‌های قلبی – عروقی مبتلا هستند و همچنین زنان شیرده می‌توانند از داروهای ضدبارداری‌ای که تنها حاوی پروژسترون هستند استفاده کنند و بدین‌ترتیب از عوارض نامطلوب استروژن با توجه به شرایط خود جلوگیری کنند.

احتمال بارداری درصورت استفاده از قرص‌های حاوی تنها پروژسترون بیشتر از قرص‌های ترکیبی است، اما این داروها همچنان آن‌قدر اثربخش هستند که به‌عنوان روشی مناسب برای پیشگیری از بارداری پیشنهاد شوند.

2. استفاده از داروهای تزریقی پیشگیری از بارداری (آمپول‌های ضدبارداری)

یکی دیگر از رو‌های جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده از آمپول‌های ضدبارداری است. آمپول‌های ضدبارداری انواع مختلفی دارند و می‌توانند به‌صورت ترکیبی یا تنها شامل پروژستورن باشند. آمپول‌های ترکیبی معمولاً هر یک ماه یک بار و آمپول‌هایی که تنها پروژسترون دارند هر 3 ماه یک‌بار تزریق می‌شوند.

داروهای تزریقی ضدبارداری‌ای که تنها حاوی پروژسترون هستند برای افرادی که منع مصرف استروژن دارند، افرادی بالای 35 سال، مبتلایان به بیماری‌های قلبی – عروقی و زنان شیرده، گزینه‌های مناسبی هستند.

احتمال بارداری درصورت استفاده از آمپول‌های ضدبارداری کمتر است، اما اثرات جانبی نامطلوب این داروها بیشتر است و به‌همین علت پیشنهاد می‌شود زنان زیر 35 سالی که منع مصرف استروژن و مشکلی از بابت فراموشی مصرف منظم قرص‌های ضدبارداری ندارند، از ال‌دی برای پیشگیری از بارداری استفاده کنند.

آمپول‌های ضدبارداری کاربردی در پیشگیری اورژانسی از بارداری و پیشگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی ندارند.

3. استفاده از ایمپلنت‌های ضدبارداری

سومین روش از فهرست ما در مورد روش‌های جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده از ایمپلنت‌های ضدبارداری است. ایمپلنت ضدبارداری شئ کوچکی‌ست که معمولاً زیر پوست بازوی زنانی که قصد استفاده از این روش بارداری را دارند کاشته می‌شود.

ایمپلنت با ترشح هورمون پروژسترون مانع از بارداری تا حدود 3 سال بعد از کاشت می‌شود. ایمپلنت‌ها هم مانند سایر اشکال دارویی مانع از تخمک‌گذاری و با تأثیر بر دهانه‌ی رحم مانع از لانه‌گذاری تخمک بارورشده می‌شوند.

ایمپلنت‌های ضدبارداری برندهای مختلفی دارند و بیشتر با برندهای اتونوجسترل یا نکس‌پلانتون شناخته می‌شوند. نورپلانت‌ها نیز که یکی از داروهای ضدبارداری‌اند، نوعی ایمپلنت هستند که به‌طورکلی مدت‌زمان اثربخشی بیشتری دارند و بعضی تا 5 سال مانع از بارداری می‌شوند.

احتمال بارداری درصورت استفاده از ایمپلنت‌های ضدبارداری کمتر از قرص‌های ترکیبی‌ست و از هر 10.000 زنی که از این روش پیشگیری استفاده می‌کند، در یک سال تنها 9 نفر باردار می‌شوند.

البته که ایمپلنت‌های ضدبارداری کاربردی در پیشگیری اورژانسی از بارداری و پیشگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی ندارند و فقط برای جلوگیری از بارداری ناخواسته کاربرد دارند.

4. استفاده از چسب‌های ضدبارداری

چسب‌های ضدبارداری تأثیری مشابه قرص‌های ضدبارداری دارند و نحوه‌ی استفاده از آن‌ها به شیوه‌ی استفاده از قرص‌های ضدبارداری شبیه است.

چسب‌های ضدبارداری روی قسمت‌های مختلف بدن چسبانده می‌شوند و با ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون، بسته به نوع چسب، مانع از بروز بارداری ناخواسته می‌شوند.

این چسب‌ها بین روزهای اول تا پنجم قاعدگی روی پوست چسبانده و بعد از 21 روز جدا می‌شوند و بعد از یک وقفه‌ی 7 روزه دوباره روی پوست قرار می‌گیرند، درست مثل قرص‌های ضدبارداری. چسب‌های ضدبارداری کاربردی در جلوگیری اورژانسی از بارداری و جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی ندارند.

5. حلقه‌های واژینال ضدبارداری

حلقه‌های واژینال ضدبارداری بعد از قرارگرفتن داخل واژن هورمون‌های استروژن و پروژسترون را وارد خون می‌کنند و مانع از تخمک‌گذاری یا لانه‌گزینی تخمک بارورشده می‌شوند.

نحوه‌ی استفاده از حلقه‌های واژینال ضدبارداری درست مانند چسب‌ها و قرص‌های ضدبارداری است و درصد موفقیت آن هم تقریباً مشابه همین روش‌هاست.

حلقه‌های واژینال ضدبارداری برای افرادی که منع مصرف استروژن دارند مناسب نیستند. حلقه‌های واژینال کاربردی در پیشگیری اورژانسی از بارداری و جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی ندارند و فقط برای جلوگیری از بارداری ناخواسته کاربرد دارند.

6- استفاده از اسپرم‌کش‌ها

اسپرم‌کش‌ها موادی هستند که پیش از رابطه‌ی جنسی به‌صورت واژینال استفاده می‌شوند. استفاده از اسپرم‌کش‌ها به‌تنهایی روش مناسبی برای پشگیری از بارداری نیست و احتمال بارداری درصورت استفاده از این روش، بدون به‌کارگیری سایر روش‌های پیشگیری از بارداری، به‌نسبت بالاست.

پیشنهاد می‌شود درصورت استفاده از اسپرم‌کش‌ها از یک روش ضدبارداری دیگر هم استفاده شود. یکی از معایب استفاده از اسپرم‌کش‌ها افزایش شانس انتقال بیماری‌های مقاربتی است. اسپرم‌کش‌ها کاربردی در پیشگیری اوژانسی از بارداری ندارند.

روش‌های غیردارویی و فیزیکی جلوگیری از بارداری ناخواسته

1. جراحی‌های وازکتومی و توبکتومی

وازکتومی (vasectomy) و توبکتومی (tubectomy) مانع از باروری به‌ترتیب در مردان و زنان می‌شوند. وازکتومی موفق‌ترین روش پیشگیری از بارداری است و بنابر آمار از بین 2000 مردی که این عمل جراحی را انجام داده‌اند، این روش فقط در یک نفر عمل نکرده‌است.

وازکتومی یک جراحی سرپایی نیم‌ساعته است و به‌غیر از حذف امکان باروری هیچ تأثیری بر سلامت جسمی و کارکرد جنسی مردان ندارد.

توبکتومی به‌معنی بستن لوله‌های فالوپ در زنان است و حدود 99 درصد موفقیت در پیشگیری از بارداری را به‌دنبال دارد.

2. نزدیکی منقطع

نزدیکی منقطع از روش‌های سنتی جلوگیری از بارداری ناخواسته است. این روش روشی کارآمد برای جلوگیری از بارداری ناخواسته نیست و شانس بارداری ناخواسته درصورت عدم‌استفاده از سایر روش‌های بارداری در آن بسیار بالاست.

3. استفاده از کاندوم

کاندوم از بهترین روش‌های جلوگیری از بارداری ناخواسته برای افرادی‌ست که تمایل به استفاده از دارو ندارند. شانس بارداری درصورت استفاده‌ی منظم از کاندوم 2 درصد در سال است.

یکی از مهم‌ترین مزیت‌های کاندوم تأثیر آن بر پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی‌ست. برای اطمینان از اثربخشی کاندوم باید از مرغوبیت و همچنین استفاده‌ی درست از آن مطمئن بود. کاندوم‌ها به دو صورت مردانه و زنانه طراحی شده‌اند که البته کاندوم‌های مردانه رایج‌تر و در پیشگیری از بارداری موفق‌تر اند.

4. استفاده از آی‌یودی (IUD)

آی‌یودی از رایج‌ترین روش‌های جلوگیری از بارداری ناخواسته برای زنانی‌ست که حداقل یک زایمان داشته‌اند. در این روش دستگاهی در رحم زنان قرار داده می‌شود که از لقاح رحمی جلوگیری می‌کند.

این دستگاه انواع مختلفی دارد، اما به‌طور میانگین تنها 1 تا 6 نفر از 1000 زنی که از آن استفاده می‌کنند در یک سال باردار می‌شوند. آی‌یودی‌ یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی هم هست.

5. استفاده از دیافراگم و کلاهک ضدبارداری

دیافراگم و کلاهک ضدبارداری ابزارهایی هستند که باید پیش از رابطه‌ی جنسی در واژن جای داده شوند و بعد از گذشت چند ساعت از رابطه برداشته شوند.

دیافراگم و کلاهک‌های ضدبارداری معمولاً همراه با اسپرم‌کش استفاده می‌شوند و یکی از مزیت‌های استفاده از آن‌ها امکان استفاده‌ی چندباره از هر دیافراگم یا کلاهک است.

بهترین روش جلوگیری از بارداری اورژانسی

علی‌رغم وجود روش‌های متنوع پیشگیری از بارداری بسیاری از بارداری‌ها حتی در کشورهای پیشرفته ناخواسته هستند.

یکی از راه‌کارهای مؤثر در پیشگیری از بارداری درصورت ارتباط جنسی کنترل‌نشده یا شکست روش پیشگیری استفاده‌شده، استفاده از روش‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری است.

با استفاده از روش‌های اورژانسی یا اضطراری پیشگیری از بارداری می‌توان حداکثر تا 7 روز بعد از رابطه‌ی جنسی مانع از بارداری شد. بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی در دو دسته‌ی کلی قرص‌ها و آی‌یودی جای می‌گیرند.

1. پیشگیری از بارداری اورژانسی با قرص‌های ضدبارداری

قرص‌های پیشگیری از بارداری می‌توانند تا حداکثر 72 ساعت بعد از رابطه‌ی جنسی مانع بارداری شوند. با دورشدن از زمان برقراری رابطه اثرگذاری قرص‌های ضدبارداری برای پیشگیری اورژانسی از بارداری کمتر می‌شود و درنتیجه بهتر است هرچه سریع‌تر اولین نوبت قرص‌ها استفاده شود.

• استفاده از ال‌دی برای پیشگیری اورژانسی از بارداری

با استفاده از قرص ال‌دی می‌توان حتی درصورت عدم استفاده از هیچ روش پیشگیری تا 72 ساعت بعد از برقراری رابطه‌ی جنسی از بارداری جلوگیری کرد. در این روش باید بلافاصله بعد از رابطه تا نهایتاً 72 ساعت بعد از آن 4 قرص ال‌دی را همزمان مصرف کرد و بعد از گذشته 12 ساعت 4 قرص دیگر را هم خورد.

دقت به فاصله‌ی زمانی 12 ساعته در استفاده از این روش اهمیت زیادی دارد، چرا که بیشتر افراد عادت به خوردن 24 ساعت یک بار ال‌دی دارند، اما درصورتی‌که فاصله‌ی بین مصرف ال‌دی برای پیشگیری اورژانسی از بارداری بیشتر از 12 ساعت باشد اثربخشی کمتری خواهد داشت.

• استفاده از اچ‌دی برای پیشگیری اورژانسی از بارداری

استفاده از اچ‌دی یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی است و این روش نسبت به روش قبل بیشتر پیشنهاد شده است. این روش کاملاً شبیه به روش قبل است و تنها تفاوت آن این است که درصورت استفاده از اچ‌دی باید در هر نوبت 2 قرص، نه 4 قرص، مصرف کرد.

• استفاده از قرص لوونورژسترول برای پیشگیری اورژانسی از بارداری

قرص لوونورژسترول هم یکی دیگر از بهترین روش‌های جلوگیری از بارداری اورژانسی ا‌ست و یکی از مزیت‌های آن نسبت به مصرف ال‌دی و اچ‌دی این است که درصورت استفاده از قرص 1.5 میلی‌گرمی لوونورژسترول مصرف تنها یک قرص کافی‌ست و درنتیجه با حذف فراموش‌کردن احتمالی نوبت دوم قرص، بعد از 12 ساعت، احتمال شکست این روش پیشگیری اورژانسی از بارداری کمتر است.

قرص لوونورژسترول به‌صورت 0.75 گرمی هم در بازار موجود است، که درصورت استفاده از این فرم از قرص باید یک قرص را در نزدیک‌ترین زمان به رابطه‌ی جنسی و دومین قرص را 12 ساعت بعد از مصرف قرص اول استفاده کرد. افرادی که سابقه‌ی استفاده از قرص لوونورژسترول 1.5 میلی‌گرم و بروز تهوع را دارند بهتر است از قرص 0.75 میلی‌گرم استفاده کنند. درصورتی‌که تنها قرص 0.75 میلی‌گرم در دسترس بود، می‌توان 2 عدد از این قرص را در یک وعده هم مصرف کرد.

چند نکته‌ی مهم درمورد پیشگیری از بارداری اورژانسی با قرص‌های ضدبارداری

• درصورت بروز استفراغ تا 2 ساعت بعد از مصرف هر یک از داروهای ذکرشده باید هرچه سریع‌تر یک قرص دیگر مصرف کرد.
• از آن‌جا که بروز تهوع و استفراغ بعد از مصرف اورژانسی قرص‌های ضدبارداری عارضه‌ای شایع است، بهتر است پیش از مصرف این قرص از داروهای ضدتهوع استفاده کرد و تا جای امکان پیش از مصرف قرص غذای سنگین نخورد.
• اگرچه کارایی قرص‌های اورژانسی ضدبارداری تا 3 روز، 72 ساعت، اعلام شده بعضی تحقیقات نشان می‌دهند که این داروها می‌توانند تا 5 روز بعد از رابطه‌ی جنسی هم مؤثر باشند.
• معمولاً چند روز بعد از استفاده از قرص‌های اورژانسی ضدبارداری قاعدگی اتفاق می‌افتد، اما از آن‌جا که امکان خونریزی اندکی بعد از لقاح هم وجود دارد بهتر است خونریزی مختصر بعد از مصرف قرص‌های اورژانسی ضرورتاً به‌معنی عدم بارداری تلقی نشود.
• استفاده از قرص‌های برای پیشگیری اورژانسی از بارداری در هر سیکل قاعدگی تنها 1 بار مجاز است. البته این به این این معنی نیست که استفاده‌ی مکرر از این روش خالی از خطر و عوارض جانبی جدی نیست.
• قرص‌های ضدبارداری باعث سقط جنین نمی‌شوند و تأثیری بر سلامت جنین درصورت عدم‌موفقیت در پیشگیری از بارداری ندارند.

2. پیشگیری از بارداری اورژانسی با آی‌یودی

آی‌یودی یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی برای زنانی‌ست که حداقل یک بار زایمان داشته‌اند.

درصورت استفاده از آی‌یودی فرصت بیشتری برای پیشگیری اورژانسی از بارداری وجود دارد و یکی از مزیت‌های استفاده از این روش این است که می‌توان این دستگاه را از رحم خارج نکرد و درنتیجه تا مدت‌ها نیازی به استفاده از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری، چه اورژانسی و چه غیراورژانسی، وجود نخواهد داشت.

برای کارگذاشتن آی‌یودی مراجعه به پزشک یا ماما الزامی‌ست و تنها یک متخصص می‌تواند آی‌یودی مناسب هر فرد را تشخیص دهد و آن را به‌شیوه‌ای درست، بدون احتمال بروز عفونت یا سایر عوارض جانبی، جایگذاری کند.

جمع‌بندی

جلوگیری از بارداری ناخواسته به‌لطف ابزارهای مختلفی که در حدود 60 سال اخیر در جهان استفاده می‌شوند بسیار ساده‌تر از گذشته است. با هم در این نوشتار مروری بر این ابزارها داشتیم. لطفاً اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید، تجربه‌تان را با ما و کاربران مجله‌ی شادیما به‌اشتراک‌بگذارید.