شاید قبل از اختراع تقویم‌ها و گاه‌شماری‌ها همه روزها برای مردم مثل هم بوده است. البته غیر از آن روزهایی که اتفاقی خاصی رخ می‌داد و نظم زندگی عادی را به هم می‌زد. در هر صورت ما در خصوص امروز بحث می‌کنیم و می‌خواهیم کمی از تقویم و گاه‌شماری امروز بگوییم. گاه‌شماری آن علمی است که نمی‌گذارد حساب روزها از دست انسان‌ها در برود.

اساس گاه‌شماری و تقویم بر پایه محاسبات ریاضی و علم نجوم است. انسان‌های باستان به آسمان نگاه می‌کردند و تغییرات ستارگان و ماه را در آسمان شب می‌دیدند. تکرار شب و روز و گذر فصل‌های سال و تغییر شکل و موقعیت ماه و ستارگان همگی از پایه‌های ایجاد علم گاه‌شماری بودند.

گاه‌شماری‌های قمری اولین گاه‌شماری‌ها بودند. احتمالا می‌دانید که قمر واژه‌ عربی ماه است. اگر در طول 30 شبانه‌روز، ماه را در آسمان رصد کنید متوجه تغییر شکل ماه از شبی به شب دیگر خواهید شد.

یک نیمه از ماه به خاطر تابش خورشید بر آن، روشن است. این نیمه روشن همان نیمه‌ای است که ما در شب مشاهده می‌کنیم با چرخش ماه به دور زمین و تغییر موقعیت ماه و زمین و خورشید نسبت به هم، بخش روشن ماه از هلال تا ماه کامل تغییر می‌کند. فاصله زمانی مشاهده دو هلال ماه را یک ماه هلالی می‌گویند. در واقع ماه هلالی مدت‌زمانی است که طول می‌کشد تا ماه یک دور کامل به دور زمین بچرخد. این مدت زمان کمی کمتر از 30 روز است. اگر دقیق‌تر بخواهیم بگوییم 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه می‌شود.

 گاه‌شماری قمری بر پایه ماه هلالی است. اما خب نمی‌شود این عدد را به‌ عنوان ماه تقویمی انتخاب کرد چراکه عدد رند و صحیحی نیست. به همین دلیل در گاه‌شماری قمری، ماه را 29 یا سی روزه در نظر می‌گیرند. با دوازده بار تکرار ماه قمری، یک سال قمری ایجاد می‌شود و سپس برای منطبق شدن ماه هلالی و ماه قمری اصلاحاتی را در گاه‌شماری انجام می‌دهند. گاه‌شماری هجری قمری از جمله گاه‌شماری‌هایی است که بر این اصل قرار دارد.

نوع دیگری از گاه‌شماری نیز داریم که بر مبنای موقعیت زمین و خورشید نسبت به هم‌پایه گذاری شده است. به این گاه‌شماری‌ها، گاه‌شماری خورشیدی می گویند. تقویمی که ما هم‌اکنون استفاده می‌کنیم یک تقویم خورشیدی است.

اساس گاه‌شماری خورشیدی چرخش زمین به دور خورشید است که آن را در علم نجوم حرکت انتقالی زمین می‌گویند، اما از دید ما که در زمین هستیم به نظر می‌آید که خورشید در آسمان سیر می‌کند. مدار سیر ظاهری خورشید در آسمان دایرةالبروج نامیده می‌شود. دایرة‌البروج را به 12 قسمت مساوی تقسیم کرده بودند و هر یک از این قسمت‌ها همراه با یک صورت فلکی بود. حتما تا به حال عکس‌هایی از صورت‌های فلکی مختلف را دیده‌اید یا شاید آنها را در آسمان شب رصد کرده باشید.

صورت‌های فلکی مجموعه ستارگانی هستند که با متصل کردن آنها به یکدیگر یک ‌شکل خیالی در آسمان ساخته می‌شود، بابلیان باستان به هر کدام از این صورت‌ها نامی ‌داده اند. عبور خورشید از هر یک از این صورت‌های فلکی یک ماه خورشیدی به طول می‌انجامید. در حقیقت تعریف ماه و سال در گاه‌شماری خورشیدی در گذشته بر این اساس بود.

البته گاه‌شماری امروز ما همان گاه‌شماری خورشیدی گذشته است که مدام اصلاح‌ شده و تغییر کرده تا به شکل امروزی درآمده است. یک سال خورشیدی هنوز بر همان اساس تعریف می‌شود یعنی یک دور چرخش زمین به دور خورشید که 365 روز و پنج ساعت و 48 دقیقه به طول می‌انجامد.

اما خب برای گاه‌شماری نیاز به اعداد صحیح داریم. در اکثر گاه‌شماری‌های خورشیدی سال را 365 روزه لحاظ می‌کنند و سال‌های کبیسه، قسمت باقی‌مانده را جبران می‌کنند تا سال قراردادی با سال خورشیدی حقیقی تنظیم شود.

در مجموع گاه شماری مبحث گسترده ای است که محور آن اهمیت زمان است، حالا فرض کنید تازه از خواب بیدار شده اید و نمی‌دانید امروز چندشنبه است و برنامه‌تان چیست؟ کافی است با گوشی خود گوگل کنید، یا یک اپلیکیشن تقویم روی گوشی خود نصب کنید، یا حتی می‌توانید از ابزارهای آنلاین استفاده کنید تا بدانید که امروز چندم است؟

خلاصه تقویم‌ها و گاه‌شماری‌ها در انواع مختلفی وجود دارند، تا شما حواستان به تاریخ روزی که در آن قرار دارید باشد تا از برنامه‌های خود عقب نمانید.

منبع